Huzursuz bacak sendromu (HBS), dünya genelinde milyonlarca insanı etkileyen ve özellikle geceleri dayanılmaz bir hareket etme isteğiyle kendini gösteren nörolojik bir rahatsızlık. Bacaklarda karıncalanma, yanma, ağrı ya da tarif edilmesi zor bir huzursuzluk hissiyle karakterize olan bu sendrom, uyku kalitesini ciddi şekilde bozarak yaşam standartlarını düşürüyor.

Bilim insanları ve yabancı uzmanlar, bu rahatsızlığın kökeninde beyindeki dopamin dengesizliğinin yattığını ortaya koydu

Son araştırmalar, dopaminin kas hareketlerini kontrol etme sürecindeki kritik rolünü bir kez daha gözler önüne serdi

Dopamin, beyinde kas hareketlerini düzenleyen ve sinir hücreleri arasında iletişimi sağlayan bir nörotransmitter olarak biliniyor.

ABD’de Johns Hopkins Üniversitesi’nden nörolog Dr. Christopher Earley, huzursuz bacak sendromunun dopamin sistemindeki bir aksaklıkla bağlantılı olduğunu vurguluyor.

Earley, “Beyindeki dopamin seviyelerindeki dengesizlik, kas hareketlerini kontrol eden sinyallerin doğru şekilde iletilmesini engelliyor. Bu da bacaklarda istemsiz bir hareket etme dürtüsüne yol açıyor” dedi.

Sleep Medicine Reviews dergisinde yayımlanan bir çalışma, HBS hastalarının beyinlerinde dopamin reseptörlerinin işlev bozukluğu yaşadığını ve bu durumun gece semptomlarının artmasıyla ilişkili olduğunu gösterdi.

İngiltere’deki Cambridge Üniversitesi’nden Prof. Anna Wirz-Justice ise dopaminin sirkadiyen ritimle olan bağlantısına dikkat çekerek, “Dopamin seviyeleri gün içinde dalgalanır ve gece saatlerinde doğal olarak azalır. Huzursuz bacak sendromu hastalarında bu azalma daha belirgin hale geliyor ve semptomlar akşam saatlerinde şiddetleniyor” diye ekledi. Bu görüş, 2021’de Journal of Neurology dergisinde yayımlanan bir araştırmayla destekleniyor. Araştırma, HBS hastalarının beyin omurilik sıvısında gece saatlerinde ferritin ve dopamin metabolitlerinin anlamlı derecede düşük olduğunu ortaya koydu.

Dopamin üretiminde demirin de kritik bir rol oynadığı biliniyor. Almanya’daki Max Planck Nöroloji Enstitüsü’nden Dr. Birgit Högl, “Demir, dopamin sentezinde hız sınırlayıcı bir enzim olan tirozin hidroksilazın kofaktörüdür. Beyindeki demir seviyeleri düştüğünde, dopamin üretimi de sekteye uğruyor” dedi.

Movement Disorders dergisinde yayımlanan bir çalışma, HBS hastalarının %40’ında demir eksikliği tespit edildiğini ve bu durumun dopamin yolaklarındaki bozuklukla doğrudan ilişkili olduğunu kanıtladı.

Dr. Högl, ferritin seviyesinin 75 ng/mL’nin altına düşmesinin semptomları kötüleştirdiğini ve demir takviyesinin bazı hastalarda rahatlama sağladığını belirtti.

Huzursuz bacak sendromunun nedenleri arasında genetik yatkınlık da önemli bir yer tutuyor. ABD’li nörolog Dr. Mark Buchfuhrer, “40 yaş öncesi başlayan vakaların büyük bir kısmı genetik kökenli. Aile öyküsü olan bireylerde hastalığa yakalanma riski %50’ye kadar çıkıyor” dedi.

Lancet Neurology dergisinde yayımlanan bir genetik analiz, HBS ile ilişkili belirli kromozom bölgelerini tanımladı ve bu bölgelerin dopamin regülasyonunda rol oynadığını gösterdi. Bunun yanı sıra, çevresel faktörler de hastalığı tetikleyebiliyor. Kafein, alkol ve bazı antidepresan ilaçlar (örneğin sertralin), dopamin dengesini bozarak semptomları şiddetlendirebiliyor.

Huzursuz bacak sendromunun tedavisinde dopamin agonistleri uzun süredir kullanılıyor. Ancak son yıllarda, Amerikan Uyku Tıbbı Akademisi’nin (AASM) 2024 önerileri bu yaklaşımı sorguluyor.

Dr. Buchfuhrer, “Dopamin agonistleri kısa vadede rahatlama sağlasa da, uzun vadede semptomları artırabilir. Bu yüzden gabapentin veya pregabalin gibi alternatifler ön plana çıkıyor” dedi.

AASM, ferritin seviyesini 75’in üzerinde tutmayı ve demir takviyesine öncelik vermeyi önerdi. Ayrıca, dipiridamol gibi yeni ilaçların dopamin dengesini dolaylı yoldan destekleyerek umut vaat ettiği belirtildi.

Uzmanlar, yaşam tarzı değişikliklerinin de semptomları hafifletmede etkili olduğunu vurguluyor. Prof. Wirz-Justice, “Düzenli egzersiz, akşam saatlerinde kafeinden kaçınma ve ılık bir banyo, dopamin dengesini destekleyebilir” diyor. HBS hastalarının %5-10’unu etkileyen bu durum, kadınlarda erkeklere göre iki kat daha sık görülüyor ve yaş ilerledikçe şiddetleniyor. Gebelik gibi hormonal değişimlerin yaşandığı dönemlerde de geçici olarak ortaya çıkabiliyor.

Huzursuz bacak sendromu, dopamin dengesizliğiyle bağlantılı karmaşık bir nörolojik bulmaca olarak bilim insanlarının radarında kalmaya devam ediyor. Yabancı uzmanların ve son araştırmaların ortak noktası, bu rahatsızlığın yalnızca bir “huzursuzluk” değil, beyindeki kimyasal bir dengesizliğin dışa vurumu olduğu yönünde. Tedavi seçenekleri gelişse de, dopamin ve demir arasındaki ilişkiyi daha iyi anlamak, bu uykusuz gecelerin sonunu getirebilir.